Paraneoplastyczna pęcherzyca została po raz pierwszy opisana przez Anhalt et al. w 1990 roku jako autoimmunologiczny wielonarządowy zespół związany z obecnością nowotworu oraz autoprzeciwciał przeciwko desmosomom. Oprócz objawów śluzówkowo-skórnych charakterystycznych dla pęcherzycy zwykłej (PV), PNP może dawać objawy ze strony płuc w postaci zarostowego zapalenia oskrzelików. Jest to objaw rzadki, ale potencjalnie śmiertelny. Ze względu na wielonarządowy charakter tej choroby nazywa się ją alternatywnie autoimmunologicznym, paranowotworowym zespołem wielonarządowym (Paraneoplastic autoimmune multi-organ syndrome, PAMS).
Pęcherzyca paranowotworowa jest zwykle związana z obecnością nowotworów złośliwych, szczególnie w zespołach limfoproliferacyjnych. PNP może również występować w połączeniu z nowotworami łagodnymi.
Nowotwory w przebiegu PNP:
Nowotwór | Częstość występowania PNP (%) | Źródło |
Chłoniaki nieziarnicze | 38,6 | Kaplan I. et al. 2004 |
Przewlekła białaczka limfocytarna | 18,4 | Kaplan I. et al. 2004 |
Choroba Castlemana | 18,4 | Kaplan I. et al. 2004 |
77 | Wang J. et al. 2005 | |
Choroba Hodgkina | 0,6 | Kaplan I. et al. 2004 |
Grasiczak | 6-30 | Zhang J. et al. 2011 |
Makroglobulinemia Waldenstroma | 6 | Kaplan I. et al. 2004 |
Raki | 8,6 | Kaplan I. et al. 2004 |
Mięsaki | 6,2 | Kaplan I. et al. 2004 |
Czerniak złośliwy | 0,6 | Kaplan I. et al. 2004 |
Mastocytoza układowa | ? | Eccersley L.R.J. et al. 2009 |
U pacjentów z PNP obserwuje się ciężkie zmiany w obrębie błon śluzowych, często dochodzi do zapalenia jamy ustnej. Bolesne nadżerki jamy ustnej i gardła są zwykle pierwszym objawem PNP. Typowe są również pokryte strupem nadżerki czerwieni warg, podobne do objawów choroby Stevensa-Johnsona. W rzadkich przypadkach pęcherzyca paranowotworowa może się manifestować w obrębie narządów płciowych, nosa i oczu.
Diagnostyka w kierunku PNP powinna być rozważona u pacjentów z bolesnym, postępującym zapaleniem jamy ustnej z tworzeniem się pęcherzyków skóry. Zmiany płucne w postaci zarostowego zapalenia oskrzelików zwiększają dodatkowo podejrzenie choroby. Co istotne, zarówno objawy skórne, jak i układowe wyprzedzają objawy choroby pierwotnej – nowotworu.
W badaniu histopatologicznym obserwuje się cechy zapalne skóry oraz akantolizę, czyli utratę łączności między komórkami warstwy kolczystej naskórka. W obrazie immunofluorescencji bezpośredniej obserwuje się złogi przeciwciał IgG i dopełniacza C3 w połączeniach międzykomórkowych, czasem również w obrębie błony podstawnej naskórka. W obrazie immunofluorescencji pośredniej na przełyku małpy obserwuje się przeciwciała przeciwko desmosomom, niekiedy również przeciwko błonie podstawnej. Substratem dedykowanym diagnostyce PNP jest pęcherz szczura. Charakterystyczna fluorescencja w obrębie nabłonka przejściowego sugeruje obecność przeciwciał przeciwko plakinom. W takim przypadku zaleca się wykonanie testu monospecyficznego (ELISA, IIFT-RC) w celu wykrycia przeciwciał przeciwko enwoplakinie.
Autoprzeciwciała w przebiegu pęcherzycy paraneoplastycznej:
Badania specjalistyczne – oznaczenie autoprzeciwciał | |
Autoprzeciwciała | Rodzaj badania |
Przeciwko desmosomom |
przesiewowe |
Przeciwko antygenom błony podstawnej naskórka | przesiewowe |
anty-enwoplakina | specjalistyczne |
anty-BP180 | specjalistyczne |
anty-BP230 | specjalistyczne |
anty-desmogleina 1 | specjalistyczne |
anty-desmogleina 3 | specjalistyczne |
anty-kolagen VII | specjalistyczne |
split skórny | specjalistyczne |
Opracowanie: Patryk Matuszek i Marta Janik