Choroby reumatologiczne

Reumatoidalne zapalenie stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)

Reumatoidalne zapalenie stawów jest jedną z najczęstszych chorób autoimmunologicznych, a także najczęściej występującą przewlekłą zapalną artropatią. Choroba dotyka 1% światowej populacji, z czego 75% stanowią kobiety. Charakteryzuje się stanem zapalnym błony maziowej stawów, który rozprzestrzenia się symetrycznie od drobnych do większych stawów, prowadząc do zniszczenia stawów oraz zajęcia tkanek miękkich. Początkowymi objawami są bolesne obrzęki stawów śródręczopaliczkowych oraz sztywność poranna. Wczesne postawienie diagnozy i natychmiastowe rozpoczęcie odpowiedniego leczenia jest konieczne, aby zapobiec nieodwracalnym uszkodzeniom stawów.

Objawy

Choroba zwykle atakuje te same miejsca po obu stronach ciała. Początkowo są to drobne stawy rąk i stóp, a w miarę postępu choroby wiele innych stawów. Nietypowym (ale możliwym) początkiem choroby jest zapalenie jednego dużego stawu (np. kolanowego lub barkowego) albo wędrowanie choroby po wielu stawach. Objawy zapalenia stawów to:

ból i sztywność (charakterystyczna jest sztywność poranna, która w RZS trwa zwykle ponad godzinę)
obrzęk
tkliwość stawu na ucisk
ograniczenie ruchomości
deformacja stawów – jest konsekwencją długo trwającej choroby

Diagnostyka

Zgodnie z nowymi kryteriami ACR (American College of Rheumatology, 2010) rozpoznanie RZS jest uważane za pewne, gdy zostanie stwierdzone zapalenie co najmniej jednego stawu, brak jest innego niż RZS wytłumaczenia dla stwierdzanego zapalenia stawu oraz chory uzyskał co najmniej 6 (z 10 możliwych) punktów. Punkty przyznawane są w czterech kategoriach: (1) ilość i lokalizacja zmienionych zapalnie stawów (0-5 punktów), (2) nieprawidłowe wyniki badań immunologicznych (0-3 punktów), (3) podwyższone parametry zapalenia (0-1 punktu), (4) czas trwania objawów (0-1 punktu). Nowe kryteria pozwalają na rozpoznanie RZS w stadium mniej zaawansowanym niż kryteria z 1987 roku. Nowe kryteria przedstawiono na Schemacie 1.

Badania obrazowe

W przypadku podejrzenia RZS wykonuje się zdjęcia radiologiczne (RTG) rąk i stóp oraz ewentualnie innych zajętych stawów. Typowe dla RZS zmiany radiologiczne to obrzęk tkanek miękkich i zmniejszenie gęstości kości w okolicy stawu, obecność ubytków kostnych, zwężenie szpar stawowych, a na dalszym etapie zniekształcenie stawów.

Na początku choroby przydatne są: rezonans magnetyczny i ultrasonografia, które mogą wykazać zmiany zapalne wcześniej niż RTG. W niektórych przypadkach (np. przy ocenie kręgosłupa szyjnego) pomocna jest tomografia komputerowa.

Badania laboratoryjne

Badania laboratoryjne służą do rozpoznawania RZS, prognozowania ciężkości choroby i kontroli jej przebiegu.

Autoprzeciwciała w przebiegu mikroskopowego zapalenia naczyń:

Badania specjalistyczne – oznaczenie autoprzeciwciał
Autoprzeciwciała	Rodzaj badania
ACPA (przeciwciała przeciwko cyklicznym cytrulinowanym peptydom): anty-CCP (przeciwciała przeciwko cyklicznym cytrulinowanym białkom) anty-Sa (przeciwciała przeciwko cytrulinowanej wimentynie) anty-CEP1 (przeciwciała przeciwko cytrulinowanej α-enolazie-1)	specjalistyczne
RF (czynnik reumatoidalny): RF IgG RF IgM – włączone w kryteria rozpoznania RZS RF IgA RF (czynnik reumatoidalny) stwierdza się u 70–80% chorych, jest jednak mało specyficznym markerem RZS, ponieważ może występować również u osób zdrowych i pacjentów z innymi chorobami autoimmunologicznymi ACPA (przeciwciała przeciwko cyklicznym cytrulinowanym peptydom) wykazują wysoką specyficzność (powyżej 95%), co oznacza, że praktycznie nie występują u osób zdrowych lub w przebiegu innych chorób autoimmunologicznych	specjalistyczne

Podwyższone wskaźniki zapalne, np. OB, CRP, oraz zmiany w morfologii krwi służą m.in. do oceny aktywności choroby. Przeciwciała anty-CCP mają charakter prognostyczny, mogą się pojawić w surowicy pacjenta nawet 10 lat przed pierwszymi objawami. Przeciwciała anty-Sa występują najczęściej u pacjentów objawowych i mogą korelować ze skutecznością leczenia.

Opracowanie: Katarzyna Buska i Marta Janik