Badanie ANA – po co i dla kogo?

U podstaw rozwoju chorób autoimmunologicznych (autoimmunizacyjnych) leży błędne funkcjonowanie układu odpornościowego. Organizm osoby zdrowej poprzez produkcję przeciwciał – białek, które potrafią rozpoznać wirusy lub bakterie i zniszczyć je, może samodzielnie zwalczyć nawet ciężkie zakażenia. Czasami jednak układ immunologiczny zaczyna funkcjonować błędnie, w efekcie czego produkuje dużo przeciwciał, które zaczynają atakować komórki, tkanki i narządy własnego organizmu. Przeciwciała te, z uwagi na „autoagresywne” działanie, nazywane są autoprzeciwciałami. Autoimmunizacja, a w szczególności jej dalszy i ważniejszy etap nazywany autoagresją, jest stanem ściśle związanym z bardzo dużą grupą chorób, które są ogólnie określane jako choroby z autoimmunizacją (choroby autoimmunologiczne). Jest to bardzo szeroka i zróżnicowana klinicznie grupa przewlekłych, nierzadko poważnych w swych skutkach schorzeń.

Badanie ANA

Przeciwciała przeciwjądrowe (ang. anti-nuclear antibodies, ANA) są najszerszą i najpowszechniej badaną grupą autoprzeciwciał. Badanie ANA jest kluczowym elementem diagnostyki chorób układowych tkanki łącznej, takich jak toczeń rumieniowaty układowy, zespół Sjögrena, twardzina układowa czy zapalenie wielomięśniowe lub  skórno-mięśniowe. Lista chorób z zakresu schorzeń tkanki łącznej jest bardzo długa i zróżnicowana. Ze względu na powszechne występowanie tej tkanki w organizmie praktycznie każdy narząd może być dotknięty chorobami zapalnymi i związanymi z nieprawidłową odpowiedzią układu immunologicznego. Badania immunologiczne pełnią w rozpoznawaniu większości chorób tkanki łącznej rolę pomocniczą w stosunku do diagnostyki klinicznej (opartej na objawach fizykalnych, obrazowych). Należy również pamiętać o tym, że badanie ANA umożliwia nie tylko diagnozowanie tych schorzeń, ale również monitorowanie ich aktywności i prognozowanie ryzyka rozwinięcia się choroby w przyszłości.

Historia diagnostyki ANA

Początkowo ANA były wykrywane  dzięki metodzie immunofluorescencji pośredniej (ang. indirect immunofluorescence technique, IIFT) z wykorzystaniem skrawka wątroby szczura. Fluorescencja (świecenie) w obrębie jąder hepatocytów świadczyła o ich obecności w próbce pacjenta. Badanie ANA zostało zrewolucjonizowane w latach 70. XX w., kiedy to tkanki zwierzęce zastąpiono komórkami HEp-2 (ang. human epithelial cell line, type 2). Są to komórki nabłonkowe ludzkiego raka krtani. Mimo że do roku 2009 brakowało oficjalnych rekomendacji, przy ocenie ANA stosowano technikę immunofluorescencji pośredniej.

Strategia diagnostyczna badania ANA

Oficjalne rekomendacje jednoznacznie zalecają dwuetapową diagnostykę przeciwciał przeciwjądrowych. Pierwszym etapem jest test przesiewowy oparty na metodzie immunofluorescencji pośredniej z wykorzystaniem jako substratu komórek HEp-2. Wynik ujemny IIFT jest ostateczny, zaś wszystkie wyniki pozytywne należy potwierdzić inną, niezależną metodą. W drugim etapie diagnostyki wykonuje się testy monospecyficzne (typu ELISA lub ImmunoBlot), dzięki którym dokładnie oznacza się wykryte przeciwciała.